ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ & ΝΑΖΙΣΜΟΣ / Εστιασμένο χρονολόγιο

Στην προσπάθεια να εστιάσουμε στην πολιτική δράση του Τόμας Μαν, γίνεται μια επιλογή συμβάντων που αναφέρονται σε αυτήν από τις καταχωρήσεις που βρίσκουμε στο αναλυτικό χρονολόγιο του αφιερώματος του περιοδικού διαβάζω στον Μαν: τεύχος 90 (1984). Οι αναφορές στον αδερφό του επιλέγονται εξαιτίας της σημασίας της  μεταξύ  τους ιδεολογικής διαμάχης. 

(διατηρείται η ορθογραφία του συντάκτη του αρχικού κειμένου) 

1875
Ο Πωλ Τόμας Μαν γεννήθηκε στη Λυδέκκη, στις 6 Ιουνίου

1898
Ο εκδοτικός οίκος Φίσερ κυκλοφορεί την πρώτη του συλλογή από νουβέλες με τον τίτλο «Ο μικρός κύριος Φρίντεμαν»

1914
Το ξέσπασμα του πολέμου τον αφήνει έκπληκτο. Στο διάστημα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου γράφει τις «Σκέψεις για τον πόλεμο», που δημοσιεύονται στο περιοδικό «Ντι Νόυε Ρούντσαου». Μετά δημοσιεύεται «Ο Φρειδερίκος και η Μεγάλη Συμμαχία» στο περιοδικό «Ντερ Νόυε Μέρκουρ». Υιοθετεί μια εθνικιστική στάση και τίθεται έτσι στην υπηρεσία της «γερμανικής υπόθεσης». Στο «Ο Φρειδερίκος και η Μεγάλη Συμμαχία» δικαιολογεί την παραβίαση της ουδετερότητας του Βελγίου δίνοντας σαν παράδειγμα την κατάληψη της Σαξονίας κατά τη διάρκεια του Επταετούς Πολέμου.

1915
Ένταση στις σχέσεις του με τον Χάινριχ, που παίρνει το μέρος της δημοκρατίας, του φιλειρηνισμού και της εχθρότητας απέναντι στον Γουλιέλμο Β ́. Κυκλοφορεί μια συλλογή με τίτλο «Ο Φρειδερίκος και η Μεγάλη Συμμαχία», που περιέχει δοκίμια πάνω στον πόλεμο.

Το Νοέμβριο αρχίζει να γράφει τις «Σκέψεις ενός ξένου προς την πολιτική».

1917
Το Δεκέμβριο ο Χάινριχ Μαν κάνει μια προσπάθεια συμφιλίωσης, την οποία όμως ο Μαν απορρίπτει αμέσως.   

1918
Οι «Σκέψεις» κυκλοφορούν τον ίδιο μήνα. Είναι αρκετά ανήσυχος μπρος στο ξέσπασμα της επανάστασης του Νοεμβρίου. Το Δεκέμβριο παίρνει μέρος σε μια σύσκεψη του «Πολιτικού συμβουλίου των εργατών του πνεύματος», που γίνεται στο Μόναχο με πρόεδρο τον αδελφό του Χάινριχ.

1919
Γίνεται επανάσταση στο Μόναχο και δολοφονείται ο Κουρτ Αισνερ. Το σπίτι του Τόμας Μαν σώζεται χάρη στη μεσολάβη ση του Ερνστ Τόλλερ, που ήταν τότε ένας από τους ηγέτες της βαυαρικής επανάστασης.

1921
Το Δεκέμβριο συντάσσει απάντηση σ' ένα άρθρο του Ζιντ δημοσιευμένο στο περιοδικό «Νουβέλ Ρεβύ Φρανσαίζ» (Νοέμβριος 1921), όπου υποστηρίζει την ανάγκη να ξαναρχίσουν οι πνευματικές σχέσεις ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία.

1922
Τον Ιανουάριο βρίσκεται σε περιοδεία στην Πράγα, τη Βιέννη και τη Βουδαπέστη, όπου δίνει διαλέξεις (με θέμα «Γκαίτε και Τολστόι»). Μ' αυτή την ευκαιρία κάνει την πρώτη του προσωπική συνάντηση με τον Λούκατς (είναι συχνά προσκεκλημένος του πατέρα του στη Βουδαπέστη). Συμφιλιώνεται με τον Χάινριχ Μαν, που είναι τότε σοβαρά άρρωστος. Στις 15 Οκτωβρίου εκφωνεί ένα λόγο στην αίθουσα Μπετόβεν στο Βερολίνο, όπου παίρνει θέση υπέρ της δημοκρατίας.

1923
Τον Ιούνιο συμμετέχει σε μια εκδήλωση προς τιμήν του Ρατενάου, στο Μόναχο, με το: «Πνεύμα και ουσία της γερμανικής δημοκρατίας» (δημοσιεύτηκε στις 28 Ιουνίου του 1923 στην εφημερίδα «Φρανκφούρτερ Τσάιτουνγκ»).

1924
Το Μάρτιο παρουσιάζει ένα κριτικό δοκίμιο πάνω στην «Παρακμή της Δύσης» του Όσβαλντ Σπένγκλερ.

Το Σεπτέμβριο ολοκληρώνει το «Μαγικό βουνό», που κυκλοφορεί το Νοέμβριο.

1925
Τον Ιούνιο γίνεται στο Μόναχο μια τιμητική εκδήλωση με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των πενήντα του χρόνων, όπου εκφωνούνται λόγοι, κυρίως από τον αδελφό του Χάινριχ, με τον οποίο αγκαλιάζεται δημόσια, γεγονός που δείχνει τη συμφιλίωσή τους.

1926
Τον Ιανουάριο κάνει ένα επίσημο ταξίδι στο Παρίσι μετά από πρόσκληση του Ιδρύματος Κάρνεγκυ. Τάσσεται υπέρ της προσχώρησης της Γερμανίας στην «Κοινωνία των Εθνών». Το Νοέμβριο δημιουργείται ένα λογοτεχνικό τμήμα στην Πρωσική Ακαδημία των Τεχνών, όπου εκφωνεί λόγο. Επίσης εκλέγεται γερουσιαστής της Γερμανικής Ακαδημίας στο Μόναχο. Στις 30 Νοεμβρίου συμμετέχει με τον Χάινριχ σε μια μεγάλη λογοτεχνική εκδήλωση που οργανώθηκε στο Μόναχο ενάντια στην «αντίδραση».

1928
Εκδηλώνεται πολεμική γύρω από μια συντομευμένη έκδοση των «Σκέψεων». Οι δεξιές εφημερίδες τον κατηγορούν ότι απαρνήθηκε και νόθευσε τις παλιότερες πολιτικές του πεποιθήσεις πράγμα που αντικρούει σ' ένα μεγάλο άρθρο με τίτλο «Πολιτισμός και σοσιαλισμός», που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο.

1929
Το Νοέμβριο του απονέμεται το βραβείο Νόμπελ, κυρίως για τους «Μπούντενμπροκ», και όχι, όπως συχνά γράφτηκε στη Γαλλία, για το «Μαγικό Βουνό».  

1930
Από το Φεβρουάριο ως τον Απρίλιο ταξιδεύει στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. Τον Οκτώβριο εκφωνεί λόγο στο Βερολίνο με θέμα «Έκκληση στη λογική». Μέλη των S.Α. καθώς και νεαροί εξτρεμιστές της δεξιάς δημιουργούν επεισόδια. Μέσ' απ' αυτό το λόγο προσκαλεί τη γερμανική αστική τάξη να υπο-στηρίξει τη σοσιαλδημοκρατία για να μπορέσει μ' αυτό τον τρόπο ν' αγωνιστεί ενάντια στο ναζισμό. Δημοσιεύεται μια συλλογή από δοκίμια και η νουβέλα του «Ο Μάριο και ο Μάγος».

1931
Γίνεται τιμητική εκδήλωση για τα 60 χρόνια του Χάινριχ Μαν στην Πρωσική Ακαδημία των Τεχνών. Εκφωνεί ένα λόγο με θέμα: «Για το επάγγελμα του γερμανού συγγραφέα στην εποχή μας».

1932
Είναι η επέτειος των εκατό χρόνων από το θάνατο του Γκαίτε. Μ' αυτή την ευκαιρία δημοσιεύονται πολλά κείμενα όπως «Ο Γκαίτε, αντιπρόσωπος της αστικής τάξης» (στο περιοδικό «Νομπλές ντε λ' Εσπρί».

Τον Οκτώβριο κάνει μια ομιλία στη Βιέννη, για πρώτη φορά μπροστά σε κοινό εργατών. «Ο σοσιαλισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιτακτική απόφαση να μη βυθίζουμε πια το κεφάλι μας μέσα στην άμμο των μεταφυσικών πραγμάτων, μπρος στις πιο επείγουσες απαιτήσεις της ύλης, της κοινωνικής και συλλογικής ζωής, αλλά να πηγαίνουμε με το μέρος εκείνων που θέλουν να δώσουν στη ζωή ένα νόημα, ένα ανθρώπινο νόημα.»

1933
Ήδη ο αδελφός του παίρνει το δρόμο της εξορίας. Στις 27 27 Φεβρουαρίου ξεσπά η πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ. Ενώ βρισκόταν σε περιοδεία στο εξωτερικό για να δώσει διαλέξεις, τα παιδιά του, Έρικα και ο Κλάους, τον προειδοποίησαν πως η νίκη των ναζί δεν του επιτρέπει να επιστρέψει στη Γερμανία, εξαιτίας της ατμόσφαιρας που κυριαρχεί εκεί. Πραγματικά, τον Απρίλιο τον κατηγορούν μια σειρά από προσωπικότητες (ανάμεσά τους ο Χανς Πφίτσνερ και ο Ρίχαρντ Στράους), που κατακρίνουν τη διάλεξή του για τον Βάγκνερ. Εγκαθίσταται πρώτα στην Ελβετία, όπου βρίσκεται τότε, ώς τις αρχές Μαΐου. Μετά πηγαίνει στη Νότια Γαλλία και εγκαθίσταται με τα τέσσερα μικρότερα παιδιά του, από τις 20 Ιουνίου ως τις 20 Σεπτεμβρίου, όπου ζει μια ομάδα μεταναστών αντιναζί. Στο τέλος Σεπτεμβρίου πηγαίνει πάλι στην Ελβετία, και μένει στο Κύσναχτ, κοντά στη Ζυρίχη. Πάντως, δε δηλώνει επίσημα «πρόσφυγας», τόσο από σεβασμό προς τον εκδότη του, που βγάζει τον Οκτώβριο τις «Ιστορίες του Ιακώβ», όσο και για να σώσει ό,τι περισσότερο μπορούσε από τα πράγματά του που είχαν μείνει στη Γερμανία -κυρίως τα χειρόγραφά του. Όταν ο γιος του Κλάους ιδρύει στο Άμστερνταμ το περιοδικό «Ντι Ζάμλουνγκ», του ζητά, για τους ίδιους λόγους, να διαγράψει το όνομά του από τη διευθύνουσα επιτροπή.

1934
Κάνει το πρώτο του ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες, από τις 17 Μαΐου ως τις 18 Ιουνίου, μετά από πρόσκληση του αμερικανού εκδότη του, Αλφρεντ Κνοπφ.

1935
Βρίσκεται σε περιοδεία για να δώσει διαλέξεις στην Πράγα, τη Βιέννη και τη Βουδαπέστη. Το Μάρτιο κοινοποιεί στο συνέδριο της Μόνιμης Επιτροπής Γραμμάτων και Τεχνών, στη Νίκαια, ένα κείμενο με τίτλο «Η διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρώπου», όπου παίρνει θέση υπέρ ενός «μαχόμενου ανθρωπισμού».

Στο τέλος του μήνα κυκλοφορεί στο Βερολίνο το τελευταίο του βιβλίο μέχρι το 1946, το «Πάθη και μεγαλείο των μεγάλων δασκάλων». Κάνει ένα δεύτερο ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ του πανεπιστημίου Χάρβαρντ και γίνεται δεκτός από τον πρόεδρο Ρούσβελτ. Τον Οκτώβριο υποστηρίζει την υποψηφιότητα του Καρλ φον Οσιέτσκυ για το Νόμπελ Ειρήνης (ο διευθυντής του «Ντι Βελτμπύνε» ήταν τότε κλεισμένος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και είχε οργανωθεί μια εκστρατεία διαμαρτυρίας σε διεθνή κλίμακα).

1936
Τον Ιανουάριο ο Ελβετός δημοσιογράφος Έντουαρντ Κορρόντι δημοσιεύει ένα άρθρο όπου υποτιμά τη λογοτεχνία των γερμανών εξόριστων. Ο Τόμας Μαν του απαντά στις 3 Φεβρουαρίου με μια ανοιχτή επιστολή που αποτελεί επίσημη ρήξη με τη ναζιστική Γερμανία. Το Μάιο συμμετέχει στη Βιέννη στην τιμητική εκδήλωση για την επέτειο των ογδόντα χρόνων του Φρόυντ, με το «Ο Φρόυντ και το μέλλον». Στις 19 Νοεμβρίου η Τσεχοσλοβακία του χορηγεί την τσεχοσλοβακική υπηκοότητα. Στις 2 Δεκεμβρίου του αφαιρείται με διάταγμα η γερμανική υπηκοότητα. Το ίδιο συμβαίνει και με τη γυναίκα του καθώς και με τα τέσσερα μικρότερα παιδιά του. Χάνει επίσης τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα του πανεπιστημίου της Βόννης. Η επιστολή που έστειλε στον κοσμήτορα αυτού του πανεπιστημίου, η οποία μοιράστηκε σ' ολόκληρο τον κόσμο, αποτελεί καταδίκη του ναζισμού.

1937
Τον Απρίλιο κάνει ένα τρίτο ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου εκφωνεί πολλούς λόγους υπέρ της βοήθειας στους γερμανούς εξόριστους.

1938
Από τις 10 Φεβρουαρίου ως τις αρχές Ιουλίου κάνει ένα τέταρτο ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πηγαίνει περιοδεία σε 15 αμερικανικές πόλεις, όπου δίνει διαλέξεις πάνω στην «Τελική νίκη της δημοκρατίας». Μετά την προσάρτηση της Αυστρίας αποφασίζει να μετοικήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Φτάνει στη Νέα Υόρκη στις 25 Σεπτεμβρίου. Δέχεται μια έδρα καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

1939
Προσπαθεί να βοηθήσει τους γερμανούς εξόριστους. Ταξιδεύει στην Ευρώπη από τις 6 Ιουνίου ώς τα μέσα Σεπτεμβρίου.

1940
Αρχίζει τις ομιλίες του από το ραδιόφωνο (θα γίνουν 55) προς τους γερμανούς ακροατές, μέσω του Μπι-Μπι-Σι. Προσπαθεί να παρακινήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να μεσολαβήσουν στην Ευρώπη και κατακρίνει την ουδέτερη στάση τους.

1941
Εγκαθίσταται στην Καλιφόρνια, στο Πασίφικ Παλισάντες.

Δίνει πολλές διαλέξεις. Κυκλοφορεί μια συλλογή από πολιτικά άρθρα του στα αγγλικά («Ημερήσια διάταξη»).

1944
Γίνεται αμερικανός πολίτης. 

1945
Πεθαίνει ο Ρούσβελτ, και ο Μαν εκφωνεί τον επικήδειό του στη Σάντα Μόνικα. Στις 28 Σεπτεμβρίου απαντά μέσω της εφημερίδας « ́Αουφμπαου» (Νέα Υόρκη) στον εθνικιστή συγγραφέα Βάλτερ φον Μόλο, με μια ανοιχτή επιστολή: «Γιατί δεν επιστρέφω στη Γερμανία». Ξεσπά βίαιη πολεμική για τη φυγή στο εξωτερικό. Δέχεται επιθέσεις από διανοούμενους που έμειναν στη ναζιστική Γερμανία, οι οποίοι αυτοαποκαλούνται «μετανάστες του εσωτερικού». Επιπλέον, τον ανησυχεί πολύ η υποβάθμιση της δημοκρατίας στις Ηνωμένες Πολιτείες

1947
Το πανεπιστήμιο της Βόννης του απονέμει πάλι τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα.

Από τις 11 Μαΐου ως τις 14 Σεπτεμβρίου ταξιδεύει στην Ευρώπη. Πηγαίνει στην Αγγλία και την Ελβετία, αποφεύγει όμως τη Γερμανία, όπου στέλνει ένα «μήνυμα στο γερμανικό λαό», με το οποίο δικαιολογεί την απόφαση του (στο περιοδικό «Φρανκφούρτερ Νόυε Πρέσε», στις 24 Μαΐου 1947), επισημαίνοντας πως, κατά τη γνώμη του, η Γερμανία δεν έχει ακόμα συνέλθει και είναι αναγκαίο να περιμένει πριν μπορέσει να αποφανθεί ευνοϊκά για το μέλλον της. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να οργανωθεί μια βίαιη εκστρατεία εναντίον του, μέσω του γερμανικού τύπου της δεξιάς. Τον Οκτώβριο κυκλοφορεί ο «Δόκτωρ Φάουστους»,

1949
Ταξιδεύει στην Ευρώπη. Το Μάιο εκφωνεί ένα λόγο στο Λονδίνο, στη «Βίνερ Λάιμπραρι» (βιβλιοθήκη αφιερωμένη στο ναζισμό και τις αντισημιτικές καταδιώξεις), όπου τονίζει: «Δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτή την εποχή το Γ ́Ράιχ. Οι Γερμανοί έχουν την τάση να την ξεχνούν, να την αποδιώχνουν. Δε θέλουν πια στη Γερμανία ν' ακούνε γι' αυτό, κατέληξα να πω στον εαυτό μου. Θεωρούν πως το να τους θυμίζουμε τα δώδεκα χρόνια εγκλημάτων, αποτελεί έλλειψη τακτ και πατριωτισμού...». 

Για τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Γκαίτε, αποφασίζει να εκφωνήσει τον ίδιο λόγο στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Φρανκφούρτη) και στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Βαϊμάρη). Δέχεται πολλές επιθέσεις (τον παρουσιάζουν σαν «κομουνιστή») επειδή αποφάσισε να πάει στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Εκείνος όμως απαντά: «Εγώ δεν ξεχωρίζω εδάφη. Η επίσκεψή μου γίνεται για την ίδια τη Γερμανία, για τη Γερμανία σαν σύνολο και όχι σαν έδαφος κατοχής...».

1950
Σαν συνέπεια του μακαρθισμού, στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεσπούν εκδηλώσεις εχθρότητας απέναντί του, εξαιτίας του ταξιδιού του στη Βαϊμάρη και της ομιλίας του. Ένας λόγος που επρόκειτο να εκφωνήσει στη Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου, ματαιώθηκε. Το Μάιο περνά μια βδομάδα στο Παρίσι. Το ταξίδι οργάνωσαν οι εκδόσεις Αλμπέν-Μισέλ με την ευκαιρία της δημοσίευσης του «Δόκτορα Φάουστους» στα γαλλικά. Εκφωνεί ένα λόγο στη Σορβόννη («Ο καιρός μου»). Ο Χάινριχ Μαν πεθαίνει το Μάιο στη Σάντα Μόνικα.

1951
Το Μάρτιο ο Ευγένιος Τίλλιντζερ, μέσω του περιοδικού «Φρίμαν», στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον κατηγορεί πως είναι «φιλοκομουνιστής». Του απαντά μ' ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό « ́Αουφμπάου» (Νέα Υόρκη), στις 13 Απριλίου, με τίτλο «Συμπεραίνω», όπου εξηγεί πως δεν είναι, ούτε υπήρξε ποτέ κομουνιστής, αλλά πως «το υστερικό, παράλογο και τυφλό μίσος απέναντι στους κομουνιστές αποτελεί έναν κίνδυνο πολύ πιο φοβερό απ' ό,τι ο κομουνισμός στο εσωτερικό της χώρας», για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 18 Ιουνίου του 1951 γίνεται αντικείμενο νέων επιθέσεων επειδή έστειλε ένα χαιρετιστήριο μήνυμα στον Γιοχάννες Ρ. Μπέχερ, ποιητή που έγινε υπουργός πολιτισμού στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας.

1952
Η «Ακαντεμία Νατσιονάλε ντέι Λιντσέι» του απονέμει ένα βραβείο 5 εκατομμυρίων λιρετών, όχι τόσο για το λογοτεχνικό του έργο, όσο για το «ζωντανό ανθρωπισμό» του (τη χρηματοδότηση του βραβείου είχε αναλάβει ο Φελτρινέλλι).Τον Ιούνιο εγκαταλείπει οριστικά τις Ηνωμένες Πολιτείες εξαιτίας της ανάπτυξης του μακαρθισμού, της εκεί γενικής πολιτικής κατάστασης και της νοσταλγίας του για την Ευρώπη. Το Σεπτέμβριο συμμετέχει στο συνέδριο της Ουνέσκο στη Βενετία, με θέμα «Ο καλλιτέχνης και η κοινωνία». Εγκαθίσταται κοντά στη Ζυρίχη. Στις 16 Δεκεμβρίου του 1952 προάγεται σε αξιωματικό της Λεγεώνας της Τιμής από τη Γαλλική Δημοκρατία: «Αυτή τη η διάκριση αποτελεί μια τιμή που σας αποδίδει η Γαλλία για τη μοναδική αξία του λογοτεχνικού σας έργου, καθώς και για τον αγώνα που δεν πάψατε να διεξάγετε για το συμφέρον της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας».

1954
Το Μάρτιο γράφει τον πρόλογο στα «Γράμματα ευρωπαίων αντιστασιακών που καταδικάστηκαν σε θάνατο», βιβλίο που εκδόθηκε στην Ιταλία από τον οίκο Εϊνάουντι.

1955
Το Μάρτιο ανακηρύσσεται επίτιμος δημότης της πόλης της Λυ6έκκης.

Το Μάιο συμμετέχει συγχρόνως στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Στουτγάρδη) και στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Βαϊμάρη), στις τιμητικές εκδηλώσεις για τον Σίλλερ. Του απονέμουν τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα του πανεπιστημίου της Ιένας.

Τον Ιούλιο, τα πρώτα συμπτώματα αρρώστιας. Από τις 23 Ιουλίου ως τις 12 Αυγούστου νοσηλεύεται στο νοσοκομείο της Ζυρίχης, όπου διαπιστώνεται ότι έχει υποστεί θρόμβωση. Εκεί μαθαίνει πως στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας του απένειμαν το σταυρό της Τάξης «Για την Τιμή» (10 Αυγούστου).

Πεθαίνει στις 12 Αυγούστου