Μπλε αλώνι, η 3η μας συνάντηση / Νικολάι Γκόγκολ - Μικρός απολογισμός

"…το να μοιράζεται κάνεις τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις με τον άλλον, είναι μια από τις μεγαλύτερες ευτυχίες πάνω στη γη", έγραψε ο Γκόγκολ. Μεγάλη ήταν η παρέα μας το περασμένο Σάββατο, μεγάλη και η χαρά μας που κουβεντιάσαμε πάνω στις ακροάσεις και στις αναγνώσεις μας εμβληματικών έργων του Νικολάι Γκόγκολ.     

Υπενθυμίζω ότι ακούσαμε: 

·        την ηχογράφηση της νουβέλας «Η μύτη» (1836), σε μετάφραση σε ερμηνεία  Ορφέα Αυγουστίδη, υπό την επιμέλεια της Κατερίνα Ευαγγελάτου,  από το ΚΕΝΤΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ “Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος” (ΚΠΙΣΝ).  (Διάρκεια: 52')

·        την ηχογράφηση της νουβέλας «Το ημερολόγιο ενός τρελού» (1835), σε μετάφραση και ανάγνωση του Κώστα Καστανά. Μέρος 1 (Διάρκεια: 37') -Μέρος 2 (Διάρκεια: 35')

·        την ηχογράφηση της νουβέλας «Το παλτό», από τοYTube Theater (Διάρκεια: 48') ή εναλλακτικά από το avgerinos Podcast. 

·         τo διήγημα «Λεωφόρος Νέβσκι», δημοσιευμένο στο περιοδικό "Νέα Εστία", τχ. 734 (1958).  Σε μετάφραση Λ. Παπαδοπούλου (Σελίδες: 8)

Η συμπληρωματική πρόταση για ακρόαση: Θέατρο στο ραδιόφωνο: "Πεθαμένες Ψυχές" (1842 αποδείχτηκε διαμαντάκι, οπότε όσοι και όσες δεν προλάβατε έχετε ένα λόγο παραπάνω να ακούσετε την παράσταση! Με πρόσχημα μια σατανική ιδέα του κεντρικού ήρωα Τσίτσικοφ, -την αγορά νεκρών ψυχών- ο συγγραφέας βρίσκει πολλές ευκαιρίες να ξεσκεπάσει το βούρκο της δουλοπαροικίας.

Για το έργο αυτό έχουμε να θαμάσουμε και τα χαρακτικά του Σαγκαλ που δημιουργήθηκαν  μεταξύ 1923 και 1927 και τυπώθηκαν το 1927: moscowtimes/Chagall-Zverev- Kosmatschof.

Photo credit: Yale University Art Gallery

«Είδε κι αυτός έναν φανταστικό κόσμο πιο αληθινό από την πραγματικότητα» είπε ο ζωγράφος, καθώς και το ότι «Μόνο αυτός ταίριαζε στην βασανισμένη ψυχή μου ως καλλιτέχνης»Για τους γαλλομαθείς ένα σύντομο σχετικ;o podcast: radiofrance 

Πριν αρχίσουμε τον μικρό μας απολογισμό για όσα ακούσαμε και διαβάσαμε πατάμε play στην λίστα gogol για να συνοδέψουν την ανάγνωση "γκογκολικές" μουσικές: spotify/gogol 
Συμπεριλαμβάνει κομμάτι από την «Μύτη» του Σοστακόβιτς  και ένα τραγούδι της gypsy-punk μπάντας Gogol Βordello που πήρε το όνομα της από τον Νικολάι Γκόγκολ  ως ιδεολογική επιρροή μια που «μετέφερε λαθραία» την ουκρανική κουλτούρα στη ρωσική κοινωνία, κάτι που οι Gogol Bordello σκοπεύουν να κάνουν με την τσιγγάνικη /ανατολικοευρωπαϊκή μουσική στον αγγλόφωνο κόσμο. 

Ας περάσουμε όμως στα αναγνώσματα μας. Ορίστε δυο σημειώματα που μας έστειλε η Κατερίνα, που δεν μπόρεσε να είναι μαζί μας στη συνάντηση αυτή τη φορά, για να μπούμε λίγο στο κλίμα των κειμένων. Την ευχαριστούμε γι αυτό:

Η ΜΥΤΗ

Πριν η μύτη δραπετεύσει από το πρόσωπο του Καβαλιόφ, είχε δείξει σαφή σημάδια δυσαρέσκειας, που στη δική της περίπτωση εκφράστηκε με ένα σπυρί. Όλα και πάντα έχουν τα σημάδια τους, αρκεί να ξέρεις να τα διαβάσεις. Και ο Γκόγκολ ήξερε. Ο ήρωας παίρνει τη δραπέτισσα μύτη στο κατόπι, τη συναντά, τη χάνει, την επιθυμεί, την εχθρεύεται για τα κόλπα της. Έτσι βρισκόμαστε μπροστά σε μια από τις πιο ευφάνταστες καταδιώξεις εαυτού, που σημειώθηκαν στη λογοτεχνική ιστορία. Όταν κάποια ευτυχή στιγμή συναντιέται το επίπεδο πρόσωπο και η φυγάς μύτη, ο ήρωας μας αναγκάζεται να αναγνωρίσει ότι όπως μετά από κάθε χωρισμό, η επανασύνδεση δεν είναι μια ρομαντική ιστορία. Τίποτε δεν είναι φυσικό όπως ήταν παλιά, οι λογικές προσπάθειες άκαρπες καταλήγουν.  Μόνο η μαγεία, ξαφνική και αυτόκλητη, μπορεί να φέρει λύσεις που οι ραφές δεν φαίνονται, που τα κενά επανωτίζουν χωρίς δακτυλικά αποτυπώματα.

ΤΟ ΠΑΛΤΟ

Ο Ακάκιος, ο άνθρωπος κάτω από το παλτό, είναι ο διοικητικός υπάλληλος του πιο χαμηλού βαθμού που μπορεί να γραφτεί στην ιστορία της ιεραρχίας. Ανεξάντλητης αφοσίωσης  και πάθους για το καθήκον του, για ανταπόκριση είχε μια μηδενική αναγνώριση από αυτές που συνήθως όταν δίνονται είναι ιδανικά φτιαγμένες για να επιβραβεύσουν κακοπληρωμένους υπαλλήλους. Αντίθετα προσφιλές θύμα γινόταν με δυνάστες όλους τους υπόλοιπους, που έτσι ξεπλήρωναν το καημό τους για τη δική τους καταπιεσμένη μοίρα. Στη μεταφυσική θα καταφύγει και πάλι ο Γκόγκολ για να κινηθούν τα νήματα της ιστορίας. Όσο ο Ακάκιος ζει με το όνειρο για ένα παλτό όμορφο και ζεστό για τον παγωμένο χειμώνα της Πετρούπολης, κάποιους ελάχιστους από το περιβάλλον του θα επηρεάσει, αν και καθόλου δεν είναι ικανός για κάτι τέτοιο. Και όταν η κλοπή του αγαπημένου του παλτό θα του φέρει τον θάνατο του και πάλι μεταφυσικά η θεία δίκη θα δουλέψει για χάρη του. 

Μια που οι δύο στις τρεις αναγνώσεις μας μέχρι τώρα αφορούσαν τη ρωσική λογοτεχνία ενδιαφέρον έχει η ανάγνωση του άρθρου "Σύντομη ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας / Από πού να ξεκινήσεις, αν θες να διαβάσεις τους σπουδαίους Ρώσους κλασικούς." του Κώστα Σπαθαράκη:LIFO/Ρώσοι Κλασικοί 

Για τα εισαγωγικά στον Γκόγκολ, τη δύσκολη ζωή και το σπουδαίο έργο του αφεθήκαμε στον γλαφυρό λόγο του Καζαντζάκη: "Ο Καζαντζάκης για τον Γκόγκολ".  

«Ο Γκόγκολ δεν βλέπει αξιοθρήνητους ήρωες, δεν είναι μαριονέτες του οποιουδήποτε εστέτ που τις γελοιοποιεί για να δώσει ένα κάποιο αδιέξοδο στην πλήξη και τη ρουτίνα του. Ο Γκόγκολ πονά ο ίδιος, κι ο πόνος ακριβώς αυτός είναι που γεννά την ευαισθησία και την ανθρωπιά του, γι’ αυτό και όλο του το έργο διαχέεται από βαθύ οίκτο και μοναδική τρυφερότητα για τον καθημερινό άνθρωπο». («Ιστορία της Ρούσικης Λογοτεχνίας», Νίκος Καζαντζάκης) 

Το ίδιο κείμενο το βρίσκουμε και στο πρόγραμμα της παράστασης «Το ημερολόγιο ενός τρελού» του Δημήτρη Χορν, μαζί με το υπέροχο κείμενο του ίδιου: "Πριν ανοίξει η αυλαία". Λίγο παρακάτω υπάρχει και το επίσης πολύ ενδιαφέρον κείμενο του σύγχρονου του Γκόγκολ λογοτεχνικού κριτικού Βησσαρίωνα Μπελίνσκι. Ο Γκόγκολ "είναι ένας ποιητής της πραγματικής ζωής", μας γράφει ο Μπελίνσκι και πως "από το τίποτα φτιάχνει το παν': πρόγραμμα  παράστασης 

Κάτι που συζητήθηκε έντονα στην συνάντηση μας ήταν η έννοια της ταυτότητας με τον τρόπο που εγγράφεται  στα έργα του Γκόγκολ, που συμβολίζεται λόγου χάριν με ένα ρούχο (παλτό) ή με ένα μέρος του σώματος (μύτη).  

Για να κατανοήσουμε την έννοια της ταυτότητας στο χρονικό πλαίσιο που γράφονται τα έργα: "O Μέγας Πέτρος πεπεισμένος από τους Ευρωπαίους συμβούλους του ότι η χώρα του ήταν οπισθοδρομική και κολλημένη σε μια μεσαιωνική νοοτροπία, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της βασιλείας του σε μια σειρά εκσυγχρονιστικών πρωτοβουλιών που είχαν σκοπό να «προλάβει» η Ρωσία τη Δύση. Για να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις του χρειαζόταν μια ισχυρή γραφειοκρατία και έναν μόνιμο στρατό που θα μπορούσε να διαχειριστεί τις απαιτήσεις της νέας, διαμορφωμένης αυτοκρατορίας του. Έτσι κατέστησε υποχρεωτική τη θητεία —πολιτική ή στρατιωτική— για τους Ρώσους ευγενείς και εφάρμοσε ένα νέο ταξικό σύστημα, τον Πίνακα των Τάξεων που περιελάμβανε 14 τάξεις. Μια εκδοχή αυτού του συστήματος συνεχίστηκε στη Ρωσία μέχρι την επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1917." 

Περισσότερα (στα αγγλικά) θα βρείτε εδώ: "Gogol's Bullshit Jobs" 

Στο ίδιο θέμα της ταυτότητας σε σχέση με την καταγωγή του Γκόγκολ από την Ουκρανία και την υβριδική του ταυτότητα που αναπτύσσεται διεξοδικά από την Yuliya Ilchuk στη μελέτη της "Nikolai Gogol: Performing Hybrid Identity", όπου δίνεται μια ολοκληρωμένη περιγραφή της αφομοίωσης και του υβριδισμού των Ουκρανών στη ρωσική αυτοκρατορία, υποστηρίζοντας ότι η αυτοκρατορική κουλτούρα της Ρωσίας έχει εξαρτηθεί από την Ουκρανία και τη συμμετοχή Ουκρανών διανοουμένων στην ανάπτυξή της. Εδώ μία σχετική παρουσίαση της μελέτης: Nick Kupensky

Πριν δούμε το κάθε έργο ξεχωριστά να πάμε μια γρήγορη επίσκεψη στο σπίτι του Γκογκολ στη Μόσχα με τη βοήθεια της τεχνολογίας για μια τρισδιάστατη περιήγηση. Κλικ και μπήκαμε στο: Gogol House 

Κάτι περισσότερο από τρισδιάστατη ξενάγηση μας έκανε ο Γκόγολ στη «Λεωφόρο Νέβσκι», που έχει ως κεντρικό χαρακτήρα έναν δρόμο. Το κείμενο αυτό, όπως μας γραφεί ο Άκης Καρατζογιάννης "συγκεντρώνει  τα θεμελιώδη στοιχεία των κυριότερων διηγημάτων τού Γκόγκολ: πολυσημία, σφοδρή κριτική, πικρή ειρωνεία, και ψυχογραφία των ηρώων συνδυασμένη επιδέξια με ηθογραφία τής ρωσικής κοινωνίας –γι’ αυτό κι αντιπροσωπευτικό." Από τον ίδιο μαθαίνουμε και ότι "η Λεωφόρος Νιέφσκι ήταν έν’ από τ’ αγαπημένα διηγήματα του Ντοστογιέβσκι. Ο ζωγράφος Πιρογκόφ τού Γκόγκολ θυμίζει έντονα τον ήρωα των Λευκών Νυχτών. Παρά τις ουσιαστικές διαφορές τους, οι δύο αυτοί έχουν μια βασική ομοιότητα: ζουν μέσω του ονείρου, κι όταν αποκτούν επαφή με την πραγματικότητα, απογοητεύονται. Κ’ εντέλει τ’ όνειρο μετατρέπεται σε πραγματικότητα γι’ αυτούς. Η ρέμβη, η ονειροπόληση δεν είναι πια μια «απόδραση» απ’ τη ζωή – είν’ η  ζ ω ή  η  ί δ ι α!.." 
Εδώ διαβάζετε αναλυτικά το άρθρο: "Με λογισμό ή μ’ όνειρο;" 

Περνώντας στο  «Το ημερολόγιο ενός τρελού» (Μέρος 1  -Μέρος 2) να επισημάνουμε ότι υπάρχει διαθέσιμη η θεατρική παράσταση (έτος παραγωγής:1981) με τον Κώστα Καρρά στον ρόλο του Αυξέντιου Ιβάνοβιτς Ποπρίστσιν: Θέατρο της Δευτέρας 

Ένα καλό περίγραμμα του έργου σε σύνδεση με το σήμερα μας δίνει ο Σωτήρης Χατζάκης σε μία πολύ ενδιαφέρουσα σύντομη συνέντευξη με την ευκαιρία της παράστασης του το 2017:  Χατζάκης 

Ένα άλλο θέμα συζήτησης που προέκυψε εύλογα είναι η τρέλα ως φυσικό επακόλουθο του κοινωνικού αδιεξόδου. Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση από τον Γεώργιο Κατσαντώνη είναι διαθέσιμη εδώ: vakxikon 

Φτάνοντας στο «Το παλτό» (YTube Theater - avgerinos Podcast) να σημειώσουμε πως το βλέπουμε και κινηματογραφική μεταφορά από τον Αλμπέρτο Λατουάντα, με την τοποθεσία της δράσης αλλαγμένη από την Ρωσία του 19ου αιώνα στην Ιταλία του 1952 εδώ: Il Cappotto (1952) ή σε προγενέστερη εκδοχή δοσμένη από τους Γκριγκόρι Κοζίντσεφ και Λεονίντ Τράουμπεργκ εδώ: The Overcoat (1926). Επίσης υπάρχει εκδοχή και από τον Μπάστερ Κίτον σε μια πιο χαλαρή διασκευή: The awakening (1954) . Σε θεατρική εκδοχή υπάρχει διαθέσιμη για θέαση η παράσταση σε σκηνοθεσία Νίνας Τσούσοβα, που ανέβηκε από το Εθνικό Θέατρο το 2003 : Πειραματική Σκηνή (εδώ και ολόκληρο το πρόγραμμα της συγκεκριμένης παράστασης: πρόγραμμα)  

Εδώ κάπου η συζήτηση πήρε φωτιά γύρω από τον προβληματισμό που τέθηκε για το μεταφυσικό τέλος της ιστορίας. Η άποψη ότι λείπει από το κείμενα του Γκογκολ μία πρόταση για τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής κοντραρίστηκε με την άποψη ότι η Τέχνη έχει κατά κύριο λόγο ρόλο παρηγορητικό. Εδώ ένα σχετικό άρθρο πάνω στον γενικότερο προβληματισμό : Σημασία της Τέχνης στη ζωή του ανθρώπου 

Στην περίπτωση της νουβέλας «Η μύτη» αν αναζητούσαμε μια μεταφορά της στον κινηματογράφο θα καταλήγαμε στην ταινία Eraserhead του Αμερικανού σκηνοθέτη Ντέιβιντ Λιντς, όπου θα βρούμε πολλές επιρροές από Γκόγκολ και Κάφκα. Ιδού και ένα σχέδιο του Λιντς που βασίζεται στην ιστορία του Nikolas Gogol "Η μύτη". Ο Λίντς το σχεδίασε λίγο πριν ξεκινήσει την ταινία *Eraserhead. Εδώ για περισσότερα: The Brooklyn Rail

David Lynch, Untitled, 1971 

H συζήτηση εύλογα κάποια στιγμή στράφηκε κυρίως γύρω από τα κωμικά, σατυρικά και σουρεαλιστικά στοιχεία της γραφής του Γκόγκολ. Η Βήθη μας μίλησε για τη ρωσική παράδοση στον χώρο της παρωδίας και του παράλογου καθώς και για την παράσταση «Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΜΥΤΗΣ» με επιλογή κειμένων των Νικολάι Γκόγκολ – Δανιήλ Χαρμς σε διασκευή και σκηνοθεσία του αείμνηστου Φούλη Μπουντούρογλου. Μας έστειλε μάλιστα και σχετικό υλικό: Η Έπαρση της Μύτης 

Προσθέτω και το teaser της συγκεκριμένης παράστασης:

Η Ελένη έφερε μαζί της και μας διάβασε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Αντρέα Καμιλλέρι¨Η μύτη, του Νικολάϊ Γκογκόλ όπως την αφηγήθηκε ο Αντρέα Καμιλλέρι", που προέκυψε από μια πολύ ιντριγκαδόρικη ιδέα: 10 βιβλία με κλασικές ιστορίες από όλο τον κόσμο, γραμμένες εκ νέου από μερικούς από τους καλύτερους σύγχρονους συγγραφείς του κόσμου, για παιδιά από 8-88 ετών! Εδώ μία παρουσίαση του: Καμιλλέρι και δύο φωτογραφίες που έστειλε η Ελένη.

 

Για το τέλος άφησα κάτι που όλοι αγαπήσαμε: το video με τις ανθρωπο-μύτες που χορεύουν σε μια πολύ φρέσκια παραγωγή της Βασιλικής Όπερας. Να θυμίσω πως ο σουρεαλιστικός μύθος του Γκόγκολ πυροδότησε τη φαντασία του Σοστακόβιτς, ο οποίος απάντησε με ένα έργο πληθωρικής ενέργειας, γεμάτο μουσικά αστεία και γκροτέσκ παρωδία. 

Και όπως καθιερώθηκε, ιδού λίγες αναμνηστικές φωτογραφίες! 

Για άλλη μια φορά ο καιρός βοήθησε και πραγματοποιήθηκε και η προ-συγκέντρωση μας στον Κήπο του Απογευματινού Ήλιου και η χαλαρή μας βόλτα στην Παραλία μέχρι τον φιλόξενο Ok!Thess.

Παλιότεροι και νέοι φίλοι του μπλε αλωνιού βρεθήκαμε και ανταλλάξαμε απόψεις και πληροφορίες. Ισχυρή ήταν και πάλι η παρουσία της ομάδας των Μελένιων Λεμονιών! 

Ευχαριστώ όσους και όσες παρευρέθηκαν!
Το επόμενο ραντεβού μας είναι στις 7/1
Συνεχίζουμε με Κωνσταντίνο Καβάφη!