Γνωρίζουμε τη λυρική ποιήτρια Σαπφώ για τη 18η συνάντηση μας

Η 18η συνάντηση του μπλε αλωνιού αφιερώνεται στην περίφημη λυρική ποιήτρια Σαπφώ (Ψάπφω ή Ψάπφα στην τοπική αιολική διάλεκτο). Θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 2/3  σε ώρα και τόπο που θα ανακοινωθεί προσεχώς. Μαζί μας θα είναι η Μαίρη Πλαστήρα-Bαλκάνου, επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας του Α.Π.Θ. Το επίγραμμα, το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, το έπος, η ιστοριογραφία και η ελληνιστική ποίηση αποτελούν τα κύρια ερευνητικά της ενδιαφέροντα και τα αντικείμενα της διδασκαλίας της

Η Σαπφώ, η δέκατη μούσα σύμφωνα με ένα επίγραμμα που αποδίδεται στον Πλάτωνα, πασίγνωστη όσο ο Όμηρος, έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου).

Η ποίηση της αναγνωρίστηκε όσο ήταν εν ζωή και η φήμη της έφτασε σε κάθε γωνιά του τότε γνωστού κόσμου. Το έργο της απαγορεύτηκε σε διάφορες ιστορικές εποχές, με το Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό και τον Πάπα Γρηγόριο Ζ' να παραγγέλνουν το κάψιμο των ποιητικών της συλλογών.  Οι Αλεξανδρινοί γραμματικοί είχανε κατατάξει τα ποιήματά της σε 9 βιβλία, κυρίως με βάση το μέτρο τους. Δυστυχώς διασώζονται ελάχιστα αποσπάσματα, τα τελευταία μάλιστα ανακαλύφθηκαν το 2004 και το 2014.  Παρ’ όλα αυτά η τέχνη της θαυμάζεται μέχρι και σήμερα για τη λυρικότητα, την απλότητα, την αμεσότητά της και τη βαθειά γνώση της ανθρώπινης ψυχής. Στον 20ο αιώνα παρατηρείται μεγάλη απήχηση στους λογοτέχνες της Δύσης.

Γύρω από το όνομά της δημιουργήθηκαν πολλοί μύθοι. Τα βιογραφικά της στοιχεία προέρχονται από μεταγενέστερες, συχνά αμφιλεγόμενες, πηγές. Το βέβαιο είναι ότι μεγάλωσε σε μια κοινωνία όπου οι γυναίκες είχαν την ευκαιρία να ασχολούνται με τις τέχνες. Το όνομά της, πάντως, έχει ταυτιστεί με τον έρωτα, τον αισθησιασμό, το κάλλος· και η ίδια έχει γίνει σήμερα σύμβολο της γυναίκας που απολαμβάνει ελεύθερα την ομορφιά και τη σεξουαλικότητά της. Ας κρατήσουμε τον χαρακτηρισμό της ως «ευαίσθητο και θαρρετό πλάσμα» από τον Οδυσσέα Ελύτη, που τη θεωρούσε «μακρινή ξαδέρφη».

Ας περάσουμε στο υλικό μας:

Για μια εισαγωγή προτείνεται η ακρόαση του εκτενούς ηχητικού άρθρου της LIFO: Γιατί η Σαπφώ παραμένει επιδραστική ακόμα και σήμερα;  (εδώ το γραπτό κείμενο: LIFO) και του podcast που δημιουργήθηκε από φοιτητές του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ στο πλαίσιο εργασίας του επιλεγόμενου μαθήματος "Παραγωγή Ραδιοφωνικής Εκπομπής»: Ελληνίδες Συνθέτριες - Σαπφώ.  

Για την κατανόηση της εποχής της προτείνεται το άρθρο του Κωνσταντίνου Μαντά : Η Σαπφώ και η εποχή της.

Στην «Πύλη για την ελληνική γλώσσα» βρίσκουμε στην Ανθολογία Αρχαϊκής Λυρικής Ποίησης (Επιμ. Σωτήρης Τσέλικας) έναν κατάλογο σπαραγμάτων από την ποίηση της: ΣΑΠΦΩ – ΠΟΙΗΜΑΤΑ. Αριστερά θα βρείτε το κείμενο σε αρχαία ελληνικά αιολικής διαλέκτου και δεξιά σε μετάφραση στα νέα ελληνικά. Προσοχή, σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει η δυνατότητα να δείτε διαφορετικές διαθέσιμες μεταφράσεις (ενδεικτικά: Π. Λεκατσά /  Ι. Θ. Κακριδή /   Δ.Ι. Ιακώβ / Ι.Ν. Καζάζη, Θρ. Σταύρου / Ηλ. Βουτιερίδης)  ταυτόχρονα, είτε με επιλογή από το κατάλληλο πεδίο στα δεξιά.

Ως κεντρικό απόσπασμα επιλέγεται η Δέηση στην Αφροδίτη / «Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφροδίτα (εδώ και σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη και Τασούλας Καραγεωργίου) και (σε ηχητικό: Ευαγγελία Θαλασσινή), μια ερωτική προσευχή, που διασώθηκε ολόκληρη από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα ως αριστουργηματικό πρότυπο συνθετικού ποιήματος.

«Προσωπικά δεν γνωρίζω καμιά ωδή που να μπορεί να συγκριθεί με την ωδή
Ποικιλόθρον’ αθανάτ’ Αφρόδιτα. Όποιος το διαβάσει, θα σας πει ότι δεν έχει γραφτεί τίποτα καλύτερα».

ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ

Επιπλέον, διαβάζουμε 

• Έδυσε τοφεγγάρι / «Δέδυκε μὲν ἀ σελάννα», (και σε ηχητικό: Κατερίνα Διδασκάλου), μαζί με τις σχετικές σημειώσεις του για  Κορνήλιου Καστοριάδη για τον ποιητικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας (και σε ηχητικό : Καστοριάδης )   
• BONUS: Η Σαπφώ και ο νυχτερινός ουρανός της Ελλάδος
•  «Κέλομαί σε Γογγύλα» (και σε ηχητικό: Λυδία Κονιόρδου), μαζί με το άρθρο του Νίκου Σαραντάκου:  Κέλομαί σε Γογγύλα στον Μεγάλο Ερωτικό
•  το Απόσπασμα 16LP / Ό,τι ο καθένας αγαπά / «Όττω τις έραται»,  μαζί με το διδακτικό εγχειρίδιο: Σαπφώ  
•  το Απόσπασμα 31LP / Η παθολογία του έρωτα / «φαίνεταί μοι κῆνος ἴσος θέοισιν» (και σε ηχητικό: ΕυαγγελίαΘαλασσινή), με την εργασία: Ανάλυση 
•  το Απόσπασμα 94LP / «τεθνάκην δ’ ἀδόλως θέλω·» (και σε μετάφραση Τασούλας Καραγεωργίου)
• Τα ΔώραΤης Ποίησης (τραγούδι:  Κριστέλλα Δημητρίου, Λι ζέτα Καλημέρη)  

Ένας πολύ εύκολος τρόπος προσέγγισης της Σαπφούς είναι μέσα από τις σύγχρονες μελοποιημένες εκδοχές των ποιημάτων της. Άλλωστε οι στίχοι της προορίζονταν να τραγουδηθούν. Προτείνεται η ακρόαση ολόκληρου του άλμπουμ Σαπφώ –Σπύρος Βλασσόπουλος / Αλέκα Κανελλίδου (1987), σε μετάφραση Σωτήρη Κακίση ή των κομματιών 2 έως 10 από το άλμπουμ Γρήγορα Η Ώρα Πέρασε - Νίκος Ξυδάκης / Ελευθέριά Αρβανιτάκη  (2006) σε απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη. Εναλλακτικά, παίρνουμε μια γενική εικόνα απο τη μουσική μας λίστα: Spotify 

Επίσης, είναι διαθέσιμη ηχογράφηση της σκηνικής ανάγνωσης των ποιημάτων της Σαπφώς στο Θεατρικό Αναλόγιο του ΚΠΙΣΝ (2020): ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ (Τα ποιήματα στη νεοελληνική ακούγονται σε απόδοση της Τασούλας Καραγεωργίου)

ΟΔΟΙ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗΣ :

•  ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΠΦΩ ΣΤΗΝ ΉΡΙΝΝΑ, η ομιλία που εκφωνήθηκε από Τασούλα Καραγεωργίου το 2014 στο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης «Γυναικεία Κραυγή» στο Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας:
• ΕΣΜΕΝ ΟΙΟΝ ΕΣΜΕΝ… ΓΥΝΑΙΚΕΣ / ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΠΦΩ ΣΤΗΝ ΚΑΣΣΙΑΝΗ, μια παρουσίαση των ποιητριών της αρχαιότητας-από την Σαπφώ, στις μεταγενέστερες λυρικές ποιήτριες μέχρι και την Κασσιανή
• ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΞΕΝΑΓΗΣΕΙΣ / Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ,  μέσα από τη μυθολογία, τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και την τέχνη.
• ΣΑΠΦΩ: Η «ΜΑΚΡΙΝΗ ΕΞΑΔΕΛΦΗ» ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ - Μαρία Βερρή, διπλωματική εργασία ΠΜΣ Νεοελληνικής Φιλολογίας Α.Π.Θ.
• ΣΑΠΦΩ ΚΑΙ ΛΑΪΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - Κωνσταντίνα  Καραμπατάκη-Τζιάτζιου, διδακτορική διατριβή Τίμημα Φιλολογίας Α.Π.Θ. Μια μελέτη ανιχνεύει λαϊκές, παραδοσιακές συμβάσεις στην Σαπφική ποίηση.

Καλές αναγνώσεις, καλές ακροάσεις!

Ιδέα και συντονισμός: Χριστίνα Βουμβουράκη
blealoni.thessaloniki@gmail.com / 6941556689