Γνωρίζουμε την Αφρική για την 21η συνάντηση μας

Για την προέλευση της ονομασίας της Αφρικής υπάρχουν πολλές θεωρίες. Το όνομα μπορεί να προέρχεται από το όνομα της ρωμαϊκής επαρχίας Africa, στη βόρεια ακτή αυτού που σήμερα είναι γνωστό ως αφρικανική ήπειρος. Μια ετυμολογική ανάλυση τη θέλει να προέρχεται από τη λατινική γλώσσα και να σημαίνει «ηλιόλουστη». Υπάρχει και η εκδοχή να προκύπτει από την ελληνική γλώσσα και να σημαίνει «άνευ ψύχους». Όπως και να 'χει, η αφρικανική ήπειρος εκτός από ζεστή και ηλιόλουστη, είναι πλούσια σε ιστορία και πολιτισμική παράδοση.

Στην 21η πρώτη μας συνάντηση, που θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 8 Ιουνίου, θα  εξερευνήσουμε, όχι έναν συγγραφέα αλλά μια ολόκληρη ήπειρο, την Αφρική. Λεπτομέρειες για τη συνάντηση μας, που θα συνδυαστεί με επίσκεψη μας στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο, στην έκθεση της Ελένης Γκίνου (“Αφρικής μέθεξη”, 2009 / Χίμπα /Χριστόδουλος Γαλανός) υπό τον τίτλο «Αφρική. Άνθρωποι και κοσμήματα» θα ανακοινωθούν σύντομα.  

Το κεντρικό κείμενο αναφοράς για τη συνάντηση μας είναι το δεύτερο μέρος από το βιβλίο «Γραμματική των Πολιτισμών» του Φερνάν Μπρωντέλ σε μετάφραση Άρη Αλεξάκη: Η ΜΑΥΡΗ ΗΠΕΙΡΟΣ (σελίδες 193 -239).  Προτείνεται επίσης και η ανάγνωση του σύντομου σημειώματος του μεταφραστή στις σελίδες 13-18.

Για να έχουμε μια γενικότερη εικόνα να σημειωθεί ότι από το βιβλίο απουσιάζει ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός της αρχαιότητας διότι η σημερινή Ευρώπη γεννήθηκε τον μεσαίωνα, οπότε η αφήγηση της ευρωπαϊκής ιστορίας αρχίζει από την κατάλυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. O  Μπρωντέλ ασχολήθηκε με την κλασική αρχαιότητα στο έργο του «Οι μνήμες της Μεσογείου».

Να σημειωθεί επίσης ότι ο Φερνάν Μπρωντέλ, κορυφαίος Γάλλος ιστορικός και ακαδημαϊκός (1902-1985), ο γνωστότερος εκπρόσωπος της λεγόμενης "Σχολής των Annales", που διηύθυνε από το 1948 ως το 1964, έφερε επανάσταση στη συγγραφή της ιστορίας διαποτίζοντάς την με ευρύτερες, ολιστικές, αφηγήσεις. Ο Μπρωντέλ χρησιμοποιούσε συχνά τη φράση του Μαρκ Μπλοχ: «Δεν υπάρχει ιστορία της Γαλλίας, υπάρχει ιστορία ολόκληρης της Ευρώπης» και πρόσθετε: «Δεν υπάρχει ιστορία της Ευρώπης, υπάρχει ιστορία ολόκληρου του κόσμου». (Περισσότερα για τον Μπρωντέλ και Annales: Ο Μπρωντέλ κι εμείς / Τι σημαίνει πολιτισμός; Σημειώσεις από το έργο του Fernand Braudel /  Παρουσίαση Annales / Εισήγηση: Ρίκα Μπενβενίστε (video) )

Είναι μια ευκαιρία να γνωρίσουμε το συγκεκριμένο κείμενο, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη Γαλλία το 1963 ως  κεντρικό μέρος ενός σχολικού βιβλίου Ιστορίας που είχε τίτλο “Ο σύγχρονος κόσμος, ιστορία και πολιτισμοί” και απευθυνόταν στην τελευταία τάξη του γαλλικού λυκείου. Η ελληνική μετάφραση βασίστηκε σε μεταγενέστερη έκδοση για αυτό και βρίσκουμε και τα «Υστερόγραφα 1966», που κάλυπταν τις εξελίξεις από την  πρώτη δημοσίευση.

Θα έχουμε φυσικά και τα δικά μας Υστερόγραφα, άλλους τρόπους προσέγγισης του θεματικού μας άξονα.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 1: Χουλιάρας, Α., & Πετρόπουλος, Σ. (2015). «Η Αφρική και οι άλλοι» [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις / Σκοπός του βιβλίου είναι η εξοικείωση με την Αφρική. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η Αφρική ήταν πεδίο ανταγωνισμού των δύο υπερδυνάμεων. Από τις αρχές του 21ου αιώνα, υψηλότεροι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης, το αυξημένο ενδιαφέρον της Κίνας και ορισμένοι άλλοι παράγοντες (όπως η μετανάστευση, οι ένοπλες συγκρούσεις και οι απειλές για το περιβάλλον) έχουν προσελκύσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον για την ήπειρο. Ιδιαίτερα οι σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν ενδυναμωθεί σημαντικά σε μια πλειάδα τομέων.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 2: Εισαγωγή στην Αφρική από το  μάθημα «Σύγχρονα θέματα διεθνούς πολιτικής», που εξετάζει την σημερινή διεθνή πολιτική κατάσταση υπό το πρίσμα ορισμένων σημαντικών γεωπολιτικών και οικονομικών εξελίξεων (Παπαγεωργίου Ιωάννης): Παρουσίαση και Βιντεοσκοπημένη Διάλεξη.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 4: Η Αφρική μέσα από χάρτες, γραφήματα, πίνακες:  η γεωγραφία είναι πολύ κουλ / ταυτότητα /  μέγεθος / πληθυσμοί / πλούτος /  πλούτος - πόλεις  / τα κράτη / AFRICA - Institute of Diplomacy and Global Affairs / θρησκεύματα

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 5: Η Αφρική μέσα από φωτογραφίες: African Photography Network / Πάνω από την Αφρική / Οι Νούβιοι της υποσαχάριας -  George Rodge / Ένα επικό ταξίδι στην απομακρυσμένη κοιλάδα Όμο της Αιθιοπίας / Μέσα στο πορτοκαλί φως της Αφρικής /  Πως απεικονίζεται φωτογραφικά ο πόλεμος;

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 6: Το podcast «Ευρώπη - Αφρική: Μία νέα εποχή συνεργασίας - ELIAMEP» (Ηλίας Παπαϊωάννου,) και τα κείμενα «Οι πολιτισμοί της Αφρικής και η αποικιοκρατία» (Α' Μέρος) και (Β' Μέρος) του Γιώργου Λιερού. Τα δύο κείμενα (Α και Β μέρος) Δημοσιεύθηκαν στο τεύχος 9-10, Ιούλιος 2008, και τεύχος 11, Νοέμβριος 2008, του περιοδικού Resistencias.  

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 7: «Η Ιστορία από την πλευρά των Αφρικανών» (Luisa Black, Σύμβουλος Εκπαίδευσης Πορτογαλία/Μοζαμβίκη), από την εκπαιδευτική ιστοσελίδα «Κοινές ιστορίες για μια Ευρώπη χωρίς διαχωριστικές γραμμές»

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 8:  Συζήτηση: Από την Αφρική. Η ιστορία του πολιτισμού, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το βιοτικό επίπεδο της αφρικανικής κοινότητας στην Ελλάδα, καθώς και η θέση της δεύτερης μεγαλύτερης ηπείρου της Γης στον παγκόσμιο χάρτη βρέθηκαν στο επίκεντρο της μηνιαίας σειράς Διάλογοι του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ).

ΟΔΟΙ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΣΕ ΒΑΘΟΣ ΧΡΟΝΟΥ:

• Mια που, όπως πάντα, ο καθένας και η καθεμιά μας καλείται να προσεγγίσει το θέμα με τον δικό του τρόπο, εδώ έχουμε μια μικρή βιβλιογραφία για Αφρική (με fiction και non fiction βιβλία), αλιευμένη από ένα άρθρο του Ηλία Μαγκλίνη στην Καθημερινή:

• Mark Twain, «Τυράννων μονόλογοι», μτφρ. Νάσος Ταρκαζίνης, σημειώσεις Κατερίνα Σχινά, εκδ. Παπαδόπουλος.
• Τζόζεφ Κόνραντ, «Η καρδιά του σκότους», μτφρ. Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Ερατώ.
• Ρίσαρντ Καπισίνσκι, «Εβενος, το χρώμα της Αφρικής», μτφρ. Ζώγια Μαυροειδή, εκδ. Μεταίχμιο.
• Ρόναν Μπένετ, «Ουδέτερος παρατηρητής», μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου, εκδ. Πόλις.
• Μάριο Βάργκας Λιόσα, «Το όνειρο του Κέλτη», μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Καστανιώτη.
• Γιώργος Ρούβαλης, «Congo Cha Cha», εκδ. Απόπειρα.
• Γεώργιος Αντύπας, «Οι Ελληνες του Βελγικού Κονγκό», ιδιωτική έκδοση.
• Ούγκο Κλάους, «Οι φήμες», μτφρ. Γιάννης Ιωαννίδης, εκδ. Καστανιώτη.
• David Van Reybrouck, «Congo. The Epic History of a People», εκδ. Ecco.
• Tim Butcher, «Blood River. The Terrifying Journey Through the World’s Most Dangerous Country», εκδ. Grove Press.
• Thomas Turner, «Congo Wars. Conflict, Myth & Reality», εκδ. Zed Books.
• Adam Hochschild, «King Leopold’s Ghost. A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial Africa», εκδ. Houghton Mifflin.
• Michela Wrong, «In the Footsteps of Mr. Kurtz», εκδ. Harper Perennial.
• Graham Greene, «A Burnt-Out Case», εκδ. Penguin Classics.

• Απόσπασμα – «Η Αφρική και οι ανθρωπολογίες της: Αποικιακές και μετα-αποικιακές εθνογραφίες» του Αιμίλιου Τσεκένη. 

• Από την πλατφόρμα του  Θανάση Τριαρίδη «Μελένια Λεμόνια» Σεμινάριο 16. (Κυριακή, 19-12-2021) «ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΟΥ ΛΕΟΠΌΛΔΟΥ Β΄ ΤΟΥ ΒΕΛΓΙΟΥ Αναζητώντας το Ολοκαύτωμα του Κονγκό.» [Κεντρικός εισηγητής: Θοδωρής Τσομίδης.] 

        ( Passcode: 28hes=i= )

• Φάσμα / Στα Δίχτυα Πειρατών και Πρώτη Φορά Ψήφος, στην ERTflix. Δύο ενδιαφέρoυσες έρευνες, που αφορούν στην πειρατεία στη Δυτική Αφρική, και σ’ αυτούς που απέκτησαν πρόσφατα την ελληνική υπηκοότητα και ψήφισαν πρώτη φορά, παρουσιάζει η εκπομπή.
  
  
• Μαρτυρίες από το ΙΣΤΟΡΗΜΑ (149 ιστορίες). Ενδεικτικά:  Υιοθετώντας ένα παιδί no paper από την Αιθιοπία / Λήδα Φιλιππάκη, πολεμική ανταποκρίτρια / Ο Άγης Τερζίδης εξηγεί πώς η ιατρική μπορεί να θεραπεύσει τις ανισότητες / Ο Μιχάλης Αφολαγιάν εξιστορεί τη γέννηση και τη δράση του Πολιτιστικού Κέντρου Αφρικανικής Τέχνης «Anasa»

• Ομιλίες από το TEDX. Ενδεικτικά με ελληνικούς υποτίτλους: Τα φράκταλ στην καρδιά του αφρικανικού σχεδιασμού / Chimamanda Ngozi Adichie: Ο κίνδυνος μιας ενιαίας ιστορίας / TED (video)

• Unicef: Εκατοντάδες εκατ. παιδιά πλήττονται από έλλειψη νερού σε Ασία και Αφρική

•  To Κονγκό κατηγορεί την Apple για «αιματοβαμμένα ορυκτά»

• Στην κενυάτικη φαβέλα της Κιμπέρα: Εικόνες από τη χωματερή του κόσμου μας. Μια μαύρη τρύπα στην καρδιά του Ναϊρόμπι, χωρίς αποχέτευση, χωρίς ρεύμα, χωρίς καμία απολύτως υπηρεσία κοινωνικής πρόνοιας και φυσικά χωρίς νερό.
  
  
• Ντοκιμαντέρ «Excision» με θέμα την κλειτοριδεκτομή. Το “Excision” γυρίστηκε τον Ιανουάριο σε μια από τις πιο φτωχές και απομακρυσμένες περιοχές της Κένυας, όπου οι Ποκότ κρατούν πιστά τις παραδόσεις τους και υποβάλουν τα 13χρονα κορίτσια τους σε ακρωτηριασμό των εξωτερικών γεννητικών τους οργάνων, για να «καθαρίσουν» και να ετοιμαστούν για γάμο.
  
  
• Το Μεγάλο Πράσινο Τείχος ή Great Green Wall αποτελεί μία πρωτοβουλία η οποία υπόσχεται να δώσει πνοή τόσο στο ερημοποιημένο τοπίο της Αφρικής, όσο και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αναμένεται να δώσει λύσεις στον αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή, καθώς και σε άλλα προβλήματα που έχουν προκύψει εξαιτίας της, όπως είναι η ξηρασία, ο λιμός, οι συγκρούσεις και η μετανάστευση.
  
  
• Μπαομπάμπ: Ο ξαφνικός θάνατος του πιο θαυμάσιου δέντρου
  
  
•  Το πρώτο οικοτουριστικό θέρετρο στην Αφρική, το οποίο αυτόνομα παράγει πράσινη ενέργεια και νερό για την κοινότητα, σχεδίασε το γραφείο MASK Architects.
  
  
•  (2022) Στον Αφρικανό Francis Kéré το «Νόμπελ Αρχιτεκτονικής»  
  
  
• Ταξίδια / Όλα όσα μού έμαθε η Αφρική

• Το άρθρο «Πώς η Αφρική θα αλλάξει τις ισορροπίες στον πλανήτη μέχρι το 2040»  /  Declan Walsh c.2023/The New York Times Company, Απόδοση: Παντελής Τσομπάνης 
  
  
• Το άρθρο «Αόρατο Μήνυμα του Μαγνητικού Juju: Σχετικά με το Αφρικανικό Κυβερνοέγκλημα» του Louis Chude-Sokei σε μετάφραση Μαρία; Φραγκάκη
  
  
• Αφιέρωμα: «Ανακαλύπτοντας την Αφρική του 21ου αιώνα» από το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, ένας ανεξάρτητος οργανισμός πολιτικής και έρευνας, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2013, με έδρα την Αθήνα.
  
  

• 15 Βιβλία για να γνωρίσεις την Αφρική (δημοσιογραφικά και λογοτεχνικά έργα από  Έλληνες και μεταφρασμένους συγγραφείς) 

• Σχετικά με την λογοτεχνία διαβάζουμε τη συνομιλία «Αναζητώ βιβλία από την Αφρική...» του forum «λέσχη του βιβλίου»/  Η φρίκη της Δύσης / ΚΑΡΕΝ ΜΠΛΙΞΕΝ: «Πέρα απ’ την Αφρική» (απόσπασμα σε μετάφραση: Έφης Φρυδά) / (2021) Αφρική, η απόλυτη λογοτεχνική πρωταγωνίστρια της χρονιάς / Μ. Καραγάτσης, “Άμρι α Μούγκου”Μ. Καραγάτσης, “Άμρι α Μούγκου” / Η Αφρική του Μιχάλη Μοδινού / 1781, «Zong» του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή /   Αφιέρωμα στην αφρικανική ποίηση από το περιοδικό vakxikon.gr / «Παραμύθια της Αφρικής» σε επιλογή και μετάφραση Τέου Ρόμβου.
  
  

Τέλος, εδώ βρίσκουμε τη σχετική μουσική λίστα με μια επιλογή από τραγούδια που θα μας ταξιδέψουν: Αφρική– μπλε αλώνι. Αν έχετε προτάσεις για να εμπλουτιστεί είναι φυσικά ευπρόσδεκτες! Σχετικά με την αφρικανική μουσική και τα σημαντικότερων μουσικά χαρακτηριστικά ανά περιοχή: Μουσική Βιβλιοθήκη. Επίσης, διαβάζουμε και ακούμε το Sounds Of The World part. 1 | Αφιέρωμα στην Αφρικάνικη μουσική και το άρθρο Μουσικά ταξίδια. Η μουσική στην Αφρική.

Καλές αναγνώσεις, καλές ακροάσεις!

Ιδέα και συντονισμός δικτύου: Χριστίνα Βουμβουράκη
blealoni.thessaloniki@gmail.com / 6941556689